Doanh nhân & Thương trường
Trong nhiều năm gần đây, nuôi cá rô phi trong lồng trở thành hướng phát triển bền vững cho các vùng có nguồn nước tự nhiên như hồ chứa, sông, ao lớn. Tuy nhiên, không phải ai cũng đạt được năng suất cao, bởi sự khác biệt nằm ở việc có áp dụng đúng kỹ thuật nuôi cá rô phi trong lồng hay không. Nắm vững kỹ thuật không chỉ giúp rút ngắn thời gian nuôi còn 4 tháng mà còn giảm tỷ lệ hao hụt đáng kể.
Cá rô phi là loài có sức đề kháng mạnh, nhưng nếu mật độ nuôi, nguồn nước hay chế độ ăn không phù hợp, chúng dễ stress, chậm lớn hoặc mắc bệnh gan, nấm, trướng bụng. Áp dụng kỹ thuật nuôi khoa học giúp kiểm soát tốt chất lượng nước, lượng thức ăn, giảm chi phí, đồng thời đảm bảo cá đạt trọng lượng 0,8–1,2 kg sau 4 tháng.
Một điểm quan trọng khác là mô hình nuôi cá rô phi thương phẩm trong lồng giúp tận dụng diện tích mặt nước tự nhiên, tiết kiệm chi phí xây dựng ao, nhưng lại đòi hỏi kỹ năng quản lý môi trường nước nghiêm ngặt. Nếu không tuân thủ kỹ thuật, rủi ro cá chết hàng loạt hoặc tăng trưởng kém là điều dễ xảy ra.
Theo Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản I (2024), việc áp dụng quy trình kỹ thuật đúng giúp tăng năng suất 25–30%, giảm chi phí thức ăn 15–20%, và rút ngắn thời gian thu hoạch trung bình 1–1,5 tháng so với nuôi thông thường. Như vậy, kỹ thuật nuôi cá rô phi trong lồng chính là yếu tố then chốt quyết định hiệu quả sản xuất và lợi nhuận của người nuôi.
Trước khi bắt tay vào nuôi, người nuôi cần chuẩn bị đầy đủ vật tư, xác định đúng điều kiện tự nhiên và chọn giống đạt chuẩn để đảm bảo cá phát triển đồng đều. Giai đoạn chuẩn bị là nền tảng quan trọng quyết định 50% thành công của mô hình nuôi cá rô phi trong lồng.
Lồng nuôi nên đặt ở khu vực có dòng nước lưu thông nhẹ, độ sâu từ 2,5–5 m, không bị ô nhiễm hoặc dòng chảy xiết. Khu vực có nước thay đổi tự nhiên giúp bổ sung oxy hòa tan và cuốn trôi chất thải hữu cơ, tránh hiện tượng tích tụ bùn đáy làm ô nhiễm cục bộ. Tuyệt đối không đặt lồng gần khu dân cư, bến tàu hoặc nơi có nguồn nước thải sinh hoạt.
Lồng có thể làm bằng khung sắt mạ kẽm, ống nhựa HDPE hoặc tre nứa bền chắc, phủ lưới cước có mắt lưới 2–3 cm để cá không thoát ra ngoài. Kích thước phổ biến là 4x4x3 m hoặc 5x5x3 m. Mỗi lồng nên nuôi 3.000–5.000 con cá giống. Nên có hệ thống phao nổi bằng nhựa để điều chỉnh độ sâu và dễ bảo dưỡng. Lồng phải cố định chắc chắn bằng dây neo, tránh va đập khi có gió mạnh.
Nên chọn giống cá rô phi đơn tính đực (rô phi GIFT, rô phi đỏ hoặc rô phi vằn) từ các cơ sở uy tín. Cá giống khỏe mạnh, kích cỡ đồng đều (7–10 cm), không dị hình, không trầy xước, bơi linh hoạt. Trước khi thả nuôi, nên tắm cá trong dung dịch muối 2–3% trong 5–10 phút để sát khuẩn, giảm mầm bệnh.
Nguồn nước dùng để nuôi cá cần đạt pH 6,5–8, độ trong từ 30–50 cm, nhiệt độ dao động 25–32°C. Nếu nước có dấu hiệu ô nhiễm hoặc nhiều phù sa, nên lắng lọc trước khi sử dụng. Với vùng sông hồ, cần thường xuyên kiểm tra oxy hòa tan (DO ≥ 4 mg/l). Có thể bổ sung chế phẩm sinh học định kỳ 10–15 ngày/lần để giữ môi trường ổn định.
Thức ăn nên dùng loại viên nổi có hàm lượng đạm 28–32%. Ngoài ra, người nuôi nên trang bị thiết bị cho ăn tự động để kiểm soát khẩu phần và tránh dư thừa. Cần có sổ ghi chép lượng thức ăn hằng ngày, giúp đánh giá tốc độ tăng trưởng của cá.
Thả cá vào sáng sớm hoặc chiều mát, tránh nhiệt độ cao. Mật độ trung bình 80–100 con/m³, tùy điều kiện dòng chảy. Trước khi thả, nên ngâm túi cá trong nước lồng 10–15 phút để cân bằng nhiệt độ, giảm sốc cho cá. Thời vụ thả tốt nhất là từ tháng 3–4 hoặc 8–9 hằng năm, khi thời tiết ổn định, nguồn nước dồi dào.
Để cá rô phi phát triển đồng đều, đạt trọng lượng 0,8–1,2 kg sau 4 tháng, người nuôi cần tuân thủ quy trình kỹ thuật chuẩn gồm 6 bước. Mỗi bước đều đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát môi trường nước, tốc độ sinh trưởng và phòng ngừa bệnh cho cá. Bỏ qua hoặc thực hiện sai một khâu có thể khiến năng suất giảm đáng kể.
Trước khi thả cá giống, cần làm sạch lồng bằng cách rửa kỹ lưới bằng nước sạch, phơi nắng 1–2 ngày để loại bỏ tảo, ký sinh trùng và vi khuẩn còn tồn đọng. Sau đó đặt lại lồng xuống vị trí có dòng nước lưu thông nhẹ. Nước trong khu vực nuôi phải đảm bảo trong, không có mùi lạ và đạt độ sâu tối thiểu 2,5 m.
Trước khi thả cá, có thể hòa loãng chế phẩm sinh học EM hoặc vi sinh xử lý nước theo hướng dẫn của nhà sản xuất để tăng lượng oxy hòa tan và giảm khí độc. Việc này giúp cá giống thích nghi nhanh và giảm tỷ lệ hao hụt trong 7 ngày đầu.
Thời điểm tốt nhất để thả cá là sáng sớm hoặc chiều mát, khi nhiệt độ nước khoảng 26–30°C. Thả từ từ để cá không bị sốc nhiệt. Mật độ hợp lý là 80–100 con/m³. Nếu mật độ cao hơn, cần đảm bảo dòng chảy mạnh hơn để cung cấp đủ oxy.
Trong 3 ngày đầu, nên quan sát cá thường xuyên: cá khỏe bơi lội nhanh, phân tán đều quanh lồng; cá yếu thường nổi gần mặt nước. Khi phát hiện dấu hiệu bất thường như cá nổi đầu, cần kiểm tra ngay chất lượng nước và hàm lượng oxy hòa tan.
Khẩu phần ăn cần được điều chỉnh theo trọng lượng cá và giai đoạn phát triển. Giai đoạn đầu (1–2 tháng đầu), dùng thức ăn viên nổi 30–32% đạm, cho ăn 3 lần/ngày vào sáng, trưa và chiều mát. Giai đoạn 3–4 tháng, giảm tần suất xuống 2 lần/ngày với lượng 2,5–3% trọng lượng thân cá.
Cần quan sát tốc độ ăn để điều chỉnh lượng thức ăn, tránh dư thừa gây ô nhiễm nước. Nếu trời âm u hoặc mưa kéo dài, nên giảm 20–30% khẩu phần ăn. Có thể bổ sung men tiêu hóa hoặc vitamin C trộn thức ăn 2 lần/tuần để tăng sức đề kháng.
Đây là yếu tố then chốt giúp cá rô phi lớn nhanh. Hằng ngày, nên đo pH, nhiệt độ, oxy hòa tan. Duy trì pH 6,5–8, DO ≥ 4 mg/l. Định kỳ 10–15 ngày thay 20–30% lượng nước quanh lồng để giảm ô nhiễm hữu cơ.
Nếu thấy nước chuyển màu đục, mùi hôi, cần sử dụng chế phẩm vi sinh để xử lý. Vào mùa nắng nóng, nên tăng cường sục khí hoặc đặt lồng nơi có dòng chảy mạnh hơn để tránh hiện tượng thiếu oxy về đêm. Việc ghi chép thông số nước hằng ngày giúp người nuôi chủ động xử lý kịp thời.
Cá rô phi có sức đề kháng cao, nhưng nếu môi trường ô nhiễm hoặc thức ăn kém chất lượng, cá dễ bị nấm, trướng bụng, hoặc bệnh đường ruột. Nên bổ sung vitamin tổng hợp, men vi sinh, và định kỳ tắm cá bằng muối 2–3% trong 5 phút để phòng bệnh.
Không dùng kháng sinh tràn lan, chỉ sử dụng khi có chỉ định của cán bộ thú y thủy sản. Mỗi tháng nên kiểm tra mẫu cá ngẫu nhiên để đánh giá tình trạng nội tạng và tốc độ tăng trưởng. Nếu phát hiện cá chậm lớn, phải xem lại mật độ nuôi hoặc khẩu phần thức ăn.
Sau khoảng 4 tháng nuôi, cá đạt trọng lượng trung bình 0,9–1,2 kg/con là có thể thu hoạch. Nên thu vào sáng sớm, tránh giờ nắng gắt để giảm stress cho cá. Dùng lưới vớt nhẹ nhàng, tránh làm cá trầy xước.
Trước khi thu, dừng cho ăn 1 ngày để cá tiêu hóa hết thức ăn, đảm bảo chất lượng thịt ngon, không bị bở. Nếu bán cho nhà máy chế biến, nên thu đồng loạt; nếu bán lẻ, có thể thu tỉa cá đạt trọng lượng trước để duy trì mật độ hợp lý.
Nhiều người nuôi mới thường mắc phải các lỗi cơ bản khiến cá chậm lớn hoặc chết hàng loạt. Việc nhận diện sớm rủi ro giúp điều chỉnh kịp thời, hạn chế thiệt hại.
Một sai lầm phổ biến là đặt lồng ở khu vực dòng chảy yếu hoặc nước ô nhiễm, khiến chất thải tích tụ gây độc cho cá. Một lỗi khác là thả mật độ quá dày, dẫn đến cạnh tranh thức ăn và thiếu oxy. Ngoài ra, cho ăn quá nhiều hoặc thức ăn kém chất lượng cũng làm ô nhiễm nước nhanh chóng, tạo điều kiện cho mầm bệnh phát sinh.
Người nuôi thường chủ quan trong việc theo dõi môi trường nước, không đo pH, DO định kỳ nên khi xảy ra cá nổi đầu mới xử lý thì đã muộn. Một rủi ro nữa là không kiểm soát được nguồn giống, mua cá không rõ xuất xứ, dẫn đến tỷ lệ sống thấp hoặc mang mầm bệnh sẵn.
Để phòng tránh, cần thực hiện nghiêm túc các bước trong quy trình kỹ thuật đã nêu. Đặc biệt, nên liên kết với trạm khuyến nông địa phương hoặc các trung tâm thủy sản để được tư vấn định kỳ. Có thể lắp thiết bị giám sát oxy tự động và sử dụng lồng composite chống rỉ để kéo dài tuổi thọ, giảm chi phí sửa chữa.
Đánh giá đúng tốc độ tăng trưởng giúp người nuôi điều chỉnh thức ăn, mật độ và môi trường nước kịp thời. Thực tế, nhiều hộ nuôi thất bại không phải do kỹ thuật sai mà do không theo dõi chỉ số tăng trưởng định kỳ, dẫn đến cá phát triển không đồng đều, tốn chi phí nhưng năng suất thấp.
Sau khi thả nuôi khoảng 15 ngày, nên bắt ngẫu nhiên 30–50 con cá để đo khối lượng trung bình. Mỗi tháng tiến hành cân lại một lần để so sánh. Trong điều kiện kỹ thuật chuẩn, cá rô phi tăng trung bình 25–35 g/tuần. Nếu tăng chậm hơn, cần kiểm tra lại chất lượng thức ăn và oxy hòa tan trong nước.
Một bảng ghi chép tốc độ tăng trọng theo tháng sẽ giúp người nuôi nhận biết giai đoạn tăng trưởng chậm để can thiệp sớm, đảm bảo cá đạt kích cỡ thương phẩm đúng thời hạn.
Cá khỏe mạnh thường bơi đều, phản ứng nhanh khi cho ăn, không nổi đầu hay tụ một góc. Màu nước trong vùng lồng có sắc xanh nhạt hoặc vàng rơm là dấu hiệu môi trường ổn định. Nếu nước đục hoặc có mùi hôi, cá bơi lờ đờ, cần xử lý ngay bằng cách thay 20–30% lượng nước hoặc bổ sung vi sinh xử lý.
Việc quan sát thường xuyên là phương pháp đơn giản nhưng rất hiệu quả để đánh giá sức khỏe tổng thể của đàn cá rô phi.
Mỗi lồng nuôi nên có sổ ghi chép riêng gồm: số lượng thả ban đầu, lượng thức ăn, chi phí thuốc – vi sinh, và số lượng thu hoạch. Tỷ lệ sống lý tưởng là 85–90%. Nếu dưới 80%, chứng tỏ điều kiện môi trường hoặc giống chưa phù hợp.
Chi phí nuôi trung bình cho 1.000 con cá rô phi trong 4 tháng dao động 8–9 triệu đồng, bao gồm giống, thức ăn, và vật tư. Với năng suất 900–1.000 kg/lồng, giá bán trung bình 40.000–45.000 đ/kg, người nuôi có thể đạt lợi nhuận 10–15 triệu đồng/lồng mỗi vụ.
Cá rô phi đạt trọng lượng 0,9–1,2 kg/con, thân tròn, vảy bóng và di chuyển linh hoạt là có thể thu hoạch. Nếu nuôi quá lâu, cá giảm tốc độ tăng trưởng, tiêu tốn thức ăn, thịt kém săn chắc. Do đó, nên thu hoạch đồng loạt khi cá đạt chuẩn, không nên giữ lại lồng cá lâu để “chờ giá”, tránh rủi ro hao hụt hoặc bệnh phát sinh.
Với nhu cầu thị trường ngày càng lớn, mô hình kỹ thuật nuôi cá rô phi trong lồng đang được áp dụng đa dạng. Tùy vào điều kiện nguồn nước, quy mô đầu tư và trình độ kỹ thuật, người nuôi có thể lựa chọn hình thức phù hợp để tối ưu chi phí và lợi nhuận.
Đây là hình thức phổ biến tại các tỉnh có hệ thống sông hồ lớn như Hòa Bình, An Giang, Đồng Tháp. Lợi thế là nước lưu thông tự nhiên, nhiều oxy, cá phát triển nhanh. Tuy nhiên, cần neo lồng chắc chắn và kiểm soát chất lượng nước do ảnh hưởng từ dòng chảy.
Mô hình này phù hợp với hộ có kinh nghiệm và vị trí gần nguồn nước lớn.
Áp dụng công nghệ cảm biến tự động đo oxy, pH và cho ăn định lượng giúp kiểm soát môi trường chuẩn xác. Dù chi phí đầu tư ban đầu cao (khoảng 50–70 triệu/lồng), nhưng năng suất tăng 25–30% và tiết kiệm 15% chi phí thức ăn.
Đây là xu hướng đang được khuyến khích trong các chương trình phát triển thủy sản bền vững.
Mô hình này chú trọng từ khâu chọn giống, thức ăn, nước đến quy trình thu hoạch, đảm bảo an toàn thực phẩm. Sản phẩm đạt chuẩn VietGAP được các doanh nghiệp thu mua với giá cao hơn 10–15%. Tuy nhiên, người nuôi phải ghi chép chi tiết, tuân thủ quy trình và chịu giám sát kỹ thuật thường xuyên.
Đây là mô hình mới, kết hợp nuôi cá với trồng rau thủy canh. Nước từ lồng cá được dẫn qua hệ thống trồng rau, rau hấp thụ chất thải từ cá và trả lại nước sạch. Giúp giảm ô nhiễm, tiết kiệm nước, và tăng lợi nhuận nhờ tận dụng hai nguồn thu. Mô hình này phù hợp với hộ có diện tích nhỏ, nguồn nước hạn chế.
Lồng composite bền, không bị rỉ sét, tuổi thọ trên 10 năm, dễ bảo dưỡng và chịu được môi trường khắc nghiệt. Hình thức này phù hợp với khu vực hồ chứa, nơi dòng chảy yếu. Chi phí đầu tư cao hơn lồng sắt nhưng bù lại giảm 40% chi phí bảo trì sau 3 năm sử dụng.
Thực hiện đúng kỹ thuật nuôi cá rô phi trong lồng giúp người nuôi rút ngắn thời gian thu hoạch xuống còn 4 tháng, giảm rủi ro và nâng cao lợi nhuận đáng kể. Việc duy trì kiểm soát môi trường, khẩu phần ăn và lựa chọn mô hình phù hợp là chìa khóa thành công. Áp dụng các bước trong hướng dẫn trên, bạn có thể bắt đầu một vụ nuôi hiệu quả, bền vững và đạt tiêu chuẩn thương phẩm.
Trung bình 4 tháng, cá đạt trọng lượng 0,9–1,2 kg/con nếu tuân thủ kỹ thuật đúng. Trong điều kiện nước tốt và thức ăn hợp lý, có thể rút ngắn còn 3,5 tháng.
Mật độ trung bình 80–100 con/m³. Nếu nước lưu thông tốt, có thể tăng đến 120 con/m³ nhưng cần theo dõi oxy hòa tan thường xuyên.
Giai đoạn đầu cho ăn 3 lần/ngày; từ tháng thứ 3 trở đi giảm xuống 2 lần/ngày. Lượng thức ăn khoảng 2,5–3% trọng lượng cơ thể cá.
Có, miễn là nguồn nước sạch, lưu thông nhẹ. Hồ chứa sâu và ổn định nhiệt độ rất phù hợp với mô hình nuôi cá rô phi trong lồng bè.
Chọn giống đồng đều, kiểm soát môi trường nước, dùng thức ăn viên nổi chất lượng, bổ sung vitamin và men vi sinh định kỳ giúp cá lớn nhanh và ít bệnh.
Hoàn toàn có thể. Mô hình thủy canh – nuôi cá rô phi giúp tận dụng chất thải từ cá làm dinh dưỡng cho cây, tạo hệ sinh thái khép kín, giảm ô nhiễm và tăng lợi nhuận.
