Doanh nhân & Thương trường
Việc thiết lập quy định đặt tên doanh nghiệp không chỉ nhằm phân biệt các chủ thể kinh doanh mà còn bảo đảm trật tự quản lý nhà nước, minh bạch thông tin trên thị trường và giảm tranh chấp phát sinh về pháp lý. Đối với cơ quan hoạch định chính sách và cán bộ thực thi, việc hiểu rõ nền tảng quy định hiện hành là bước quan trọng để đánh giá những lỗ hổng đang tạo điều kiện cho hành vi lách luật.
Theo Luật Doanh nghiệp 2020 và Nghị định 01/2021/NĐ-CP, tên doanh nghiệp phải bao gồm loại hình và tên riêng; được viết bằng tiếng Việt, chữ số hoặc ký hiệu. Khoản 2 Điều 37 và Điều 38 quy định rõ những trường hợp bị cấm như sử dụng tên cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị – xã hội, hay tên trùng gây nhầm lẫn. Đây là nền tảng để cơ quan đăng ký kinh doanh xác định tính hợp lệ của tên doanh nghiệp trong quá trình thẩm định.
Bản chất của nguyên tắc này nhằm bảo vệ tính độc lập pháp lý giữa các chủ thể kinh doanh và tránh xung đột thương mại. Ngoài việc không được trùng hoàn toàn với tên đã đăng ký, doanh nghiệp cũng không được sử dụng các biến thể dễ gây nhầm lẫn như viết tắt, thêm ký tự không làm thay đổi bản chất tên. Việc cấm sử dụng từ ngữ vi phạm thuần phong mỹ tục hoặc liên quan tên danh nhân cũng giúp duy trì chuẩn mực văn hóa trong môi trường kinh doanh.
Thẩm định tên doanh nghiệp là khâu quan trọng để cơ quan đăng ký kinh doanh bảo đảm sự minh bạch trên thị trường. Tuy nhiên, quy trình này chỉ hiệu quả khi hệ thống dữ liệu được cập nhật đồng bộ, tiêu chí đánh giá được lượng hóa rõ ràng và cán bộ thẩm định có hướng dẫn thống nhất. Minh bạch ở đây không chỉ dành cho doanh nghiệp mà còn phục vụ chính các cơ quan thực thi để giảm tình trạng “đá trách nhiệm”.
Mặc dù khung pháp lý khá chặt chẽ, thực tiễn cho thấy doanh nghiệp vẫn có nhiều cách để vượt qua các tiêu chí kiểm tra tên. Điều này phản ánh khoảng trống giữa quy định và khả năng thực thi, đồng thời tạo ra môi trường pháp lý thiếu nhất quán giữa các địa phương.
Một trong những cách lách luật phổ biến là thêm dấu chấm, dấu gạch, hoặc tách chữ để tạo khác biệt hình thức. Ví dụ: BEST thành B.E.S.T hoặc BE-ST. Dù bản chất phát âm và ý nghĩa không thay đổi, các biến thể này có thể vượt qua bước kiểm tra “tên trùng”. Đây là khoảng trống trong quy định khi chưa xác lập tiêu chí đánh giá tên theo ngữ âm và ngữ nghĩa.
Doanh nghiệp chọn dùng tiếng Anh hoặc tiếng nước ngoài nhằm tránh trùng với tên tiếng Việt đã đăng ký. Điều này khiến cơ quan quản lý khó đánh giá mức độ gây nhầm lẫn khi ngôn ngữ khác nhau nhưng ý nghĩa tương đương. Việc dịch nghĩa tên hiện chưa có hướng dẫn thống nhất, dẫn tới mỗi địa phương áp dụng một cách hiểu khác nhau.
Một số doanh nghiệp cố tình dùng chuỗi ký tự không có nghĩa, hoặc tạo tên theo dạng mash-up (ghép chữ cái), khiến tên không vi phạm quy định nhưng vẫn đảm bảo yếu tố nhận diện mong muốn. Việc thiếu tiêu chuẩn đánh giá tính “gây nhầm lẫn” dẫn đến nhiều hồ sơ được chấp thuận dù có nguy cơ xung đột thương hiệu trong quá trình hoạt động.
Hành vi lách luật không chỉ đến từ phía doanh nghiệp mà còn phản ánh sự thiếu đồng bộ của chính sách và thẩm quyền thực thi. Khi quy định chưa đủ rõ, cả doanh nghiệp lẫn cán bộ đều có xu hướng tìm cách “an toàn hóa” hồ sơ để tránh rủi ro.
Nhiều thuật ngữ quan trọng trong luật như “gây nhầm lẫn”, “tên đồng âm”, “tên viết tắt” chưa có hướng dẫn kiểm tra cụ thể. Do đó, mỗi địa phương áp dụng một tiêu chí khác nhau, dẫn đến tình trạng hồ sơ được duyệt ở nơi này nhưng bị từ chối ở nơi khác. Điều này tạo động lực cho doanh nghiệp sử dụng thủ thuật để đảm bảo được thông qua.
Cơ sở dữ liệu quốc gia về đăng ký doanh nghiệp vẫn còn hạn chế khả năng phân tích ngữ nghĩa và nhận diện biến thể. Khi hệ thống chỉ so khớp ký tự mà chưa xử lý ngữ âm hoặc gợi ý tương tự, việc phát hiện các tên gây nhầm lẫn trở nên kém hiệu quả, tạo ra không gian cho tình trạng lách luật gia tăng.
Doanh nghiệp thường muốn nhanh chóng hoàn tất thủ tục để đưa hoạt động vào vận hành. Khi tên bị từ chối nhiều lần, họ có xu hướng dùng các biến thể ký tự hoặc chuyển sang tiếng nước ngoài để tránh mất thời gian. Đây là phản ứng tự nhiên trước quy trình thẩm định còn phức tạp và thiếu nhất quán.
Tình trạng lách luật trong đặt tên doanh nghiệp không chỉ gây rủi ro đối với doanh nghiệp liên quan, mà còn ảnh hưởng đến hệ sinh thái quản lý nhà nước và tính minh bạch của thị trường. Các hệ quả này kéo dài càng làm giảm hiệu lực của chính sách và tạo ra vòng lặp bất cập trong thực thi.
Khi tên doanh nghiệp có biến thể quá gần với tên đã tồn tại, khả năng xảy ra tranh chấp thương mại, khiếu kiện hoặc yêu cầu buộc đổi tên là rất cao. Điều này dẫn tới tổn thất tài chính, gián đoạn hoạt động kinh doanh và thậm chí ảnh hưởng uy tín thương hiệu. Mỗi tranh chấp như vậy không chỉ gây thiệt hại riêng lẻ mà còn tạo tiền lệ bất lợi cho môi trường kinh doanh chung.
Tình trạng tên gây nhầm lẫn sau khi đã được phê duyệt khiến cơ quan đăng ký kinh doanh phải xử lý lại hồ sơ, xác minh tình tiết và yêu cầu doanh nghiệp bổ sung thủ tục. Điều này tạo thêm gánh nặng hành chính, làm tiêu tốn thời gian công vụ và kéo dài quy trình cho cả hệ thống, đặc biệt tại các địa phương có lượng doanh nghiệp lớn.
Khi tên doanh nghiệp dễ bị lách hoặc được phê duyệt thiếu nhất quán, doanh nghiệp đánh giá rằng hệ thống quản lý còn lỏng lẻo và không tạo sân chơi công bằng. Niềm tin giảm sút dẫn đến tâm lý “đi đường vòng” thay vì tuân thủ đúng chính sách, làm suy yếu mục tiêu minh bạch hóa và chuyên nghiệp hóa thị trường doanh nghiệp Việt Nam.
Thực trạng cho thấy chính sách chỉ hiệu quả khi quy trình thẩm định được vận hành đồng bộ và có tiêu chí rõ ràng. Tuy nhiên, nhiều điểm nghẽn đang khiến cán bộ thực thi gặp khó khăn trong quá trình đánh giá hồ sơ.
Khái niệm “gây nhầm lẫn” hiện chưa được chuẩn hóa theo thang đo hoặc tiêu chí kỹ thuật. Không có quy định rõ về mức độ tương đồng về âm đọc, cấu trúc từ hoặc cách viết khiến quyết định thẩm định phụ thuộc nhiều vào kinh nghiệm cá nhân. Điều này dễ dẫn đến sự thiếu nhất quán giữa các địa phương hoặc trong cùng một cơ quan.
Một số hộ kinh doanh muốn chuyển lên loại hình công ty TNHH hoặc cổ phần nhưng tên mong muốn lại trùng với doanh nghiệp đã đăng ký trước đó. Luật hiện không có cơ chế ưu tiên cho trường hợp mở rộng mô hình hợp pháp, khiến nhiều đơn vị phải đổi tên dù đã kinh doanh ổn định lâu năm. Đây là bất cập ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của người kinh doanh.
Việc thẩm định tên đôi khi phải tham chiếu đến các cơ quan liên quan như sở ngành hoặc bộ phận quản lý chuyên ngành. Tuy nhiên, cơ chế phối hợp chưa rõ ràng dẫn đến tình trạng đẩy trách nhiệm qua lại, kéo dài thời gian xử lý và khiến doanh nghiệp khó predict được kết quả hồ sơ. Điều này đi ngược mục tiêu giảm thiểu thủ tục hành chính.
Các giải pháp chính sách cần tập trung vào việc thu hẹp khoảng cách giữa quy định và thực thi, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho cả doanh nghiệp và cơ quan quản lý.
Việc thiết lập bộ tiêu chí định lượng—bao gồm ngữ âm, ngữ nghĩa, mức độ biến thể ký tự—giúp loại bỏ yếu tố cảm tính trong thẩm định. Khi tiêu chí được ban hành thống nhất, các địa phương sẽ áp dụng đồng bộ, giảm sai lệch và hạn chế cơ hội lách luật.
Một hệ thống dữ liệu tập trung, có khả năng so sánh tương đồng theo thuật toán và cảnh báo khi tên gần giống sẽ giúp giảm đáng kể sai sót khi thẩm định. Đồng thời, doanh nghiệp có thể tra cứu trước khi nộp hồ sơ, tránh vòng lặp chỉnh sửa tên nhiều lần.
Việc ban hành tài liệu hướng dẫn chi tiết, ví dụ minh họa và tổ chức tập huấn cho cán bộ sẽ hỗ trợ thực thi thống nhất hơn. Với doanh nghiệp, hướng dẫn rõ ràng giúp họ đặt tên tuân thủ quy định ngay từ đầu, giảm nguy cơ vi phạm và tiết kiệm thời gian xử lý.
Cải cách chính sách tên doanh nghiệp cần theo hướng cân bằng giữa mục tiêu quản lý và tạo môi trường thuận lợi cho phát triển kinh tế, đồng thời rút ra kinh nghiệm từ các mô hình quốc tế.
Hoàn thiện pháp lý phải đảm bảo không quá khắt khe nhưng cũng không quá lỏng lẻo. Sự linh hoạt có kiểm soát sẽ giúp doanh nghiệp dễ thở hơn mà vẫn duy trì kỷ cương thị trường. Cán bộ thực thi cũng cần cơ chế rõ ràng để tự tin đưa ra quyết định.
Công khai quy trình, tiêu chí, thời gian xử lý và khả năng giải trình của cơ quan quản lý giúp doanh nghiệp tính toán được kế hoạch hoạt động. Điều này giảm chi phí tuân thủ, hạn chế tiêu cực và tăng trách nhiệm giải trình của hệ thống công vụ.
Việc nghiên cứu kinh nghiệm từ các quốc gia có hệ thống đăng ký doanh nghiệp phát triển—như Singapore, New Zealand hoặc EU—giúp Việt Nam tham khảo cách thức chuẩn hóa tiêu chí, tích hợp dữ liệu và áp dụng công nghệ phân tích tương đồng. Đây là hướng tiếp cận tiên tiến và phù hợp với mục tiêu chuyển đổi số quốc gia.
Thực trạng lách luật trong đặt tên doanh nghiệp phản ánh sự bất cân đối giữa yêu cầu quản lý và tính khả thi trong thực tế. Để nâng cao hiệu lực của quy định đặt tên doanh nghiệp, chính sách cần được chuẩn hóa hơn, kèm theo hướng dẫn thống nhất trên toàn quốc. Việc hiện đại hóa cơ sở dữ liệu và minh bạch hóa quy trình thẩm định sẽ giúp giảm tranh chấp, tăng niềm tin thị trường và tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp phát triển.
Nguyên nhân chủ yếu nằm ở quy định chưa được lượng hóa rõ ràng, cách hiểu khác nhau giữa các địa phương và hạn chế của hệ thống dữ liệu tên doanh nghiệp. Điều này tạo khoảng trống khiến doanh nghiệp dễ dàng sử dụng biến thể để vượt qua bước thẩm định.
Nếu ký tự không làm thay đổi bản chất tên hoặc gây nhầm lẫn với tên đã đăng ký, cơ quan quản lý có thể từ chối. Tuy nhiên, do tiêu chí đánh giá chưa thống nhất, nhiều hồ sơ vẫn được thông qua dù ý nghĩa không thay đổi.
Tên tiếng Anh được phép sử dụng, nhưng việc đánh giá mức độ gây nhầm lẫn với tên tiếng Việt phụ thuộc vào cách hiểu của từng địa phương. Thiếu hướng dẫn thống nhất là nguyên nhân chính dẫn đến sự không đồng đều trong thẩm định.
Hiện tại, luật không có cơ chế ưu tiên cho trường hợp này. Nếu tên đã được doanh nghiệp khác đăng ký, hộ kinh doanh buộc phải đổi tên khi chuyển đổi loại hình, dù đã kinh doanh tên đó nhiều năm.
Cần áp dụng hệ thống dữ liệu liên thông toàn quốc, có thuật toán phát hiện tương đồng theo âm đọc và hình thức. Đồng thời, quy trình thẩm định nên minh bạch hóa tiêu chí để cả doanh nghiệp và cán bộ thực thi áp dụng nhất quán.
