Doanh nhân & Thương trường
Không ít người nuôi cá rô đồng theo mô hình tự phát, tận dụng cơm nguội hay thức ăn thừa để cho cá ăn nhằm tiết kiệm chi phí. Tuy nhiên, việc này dẫn đến nhiều tranh cãi: liệu cá rô đồng có ăn cơm không, nếu có thì có ảnh hưởng đến sức khỏe và tốc độ lớn của cá? Câu hỏi tưởng đơn giản nhưng thực tế lại liên quan đến hành vi ăn uống, hệ tiêu hóa và đặc điểm sinh học đặc trưng của loài cá này.
Cá rô đồng (Anabas testudineus) là loài cá nước ngọt phổ biến ở đồng ruộng, kênh mương miền Tây và Nam Bộ. Trong tự nhiên, chúng ăn tạp, từ giun, ấu trùng, côn trùng đến thực vật nhỏ. Chính điều này khiến nhiều người lầm tưởng cá có thể ăn được mọi thứ, kể cả cơm nguội. Nhưng điều kiện tự nhiên và môi trường nuôi là hai yếu tố hoàn toàn khác biệt, cần đánh giá kỹ trước khi áp dụng vào thực tế.
Thắc mắc "cho cá rô đồng ăn cơm có sao không?" không chỉ phổ biến trong hộ gia đình nuôi nhỏ lẻ mà còn được nhiều mô hình nuôi quy mô ao – hồ – ruộng quan tâm. Đây là điểm mấu chốt cần được làm rõ dựa trên cơ sở sinh học, dinh dưỡng và cả hiệu quả kinh tế.
Khi xét đến việc cá rô đồng có ăn cơm không, không thể chỉ nhìn vào hành vi “có ăn” hay “không ăn”. Thay vào đó, cần phân tích trên 3 khía cạnh cốt lõi sau:
Cá rô đồng là loài ăn tạp thiên về động vật, có khả năng tiêu hóa tốt thức ăn có nguồn gốc động vật như giun, côn trùng, cá con… Tuy nhiên, hệ tiêu hóa của chúng không có dạ dày thực sự, nên tiêu hóa tinh bột – đặc biệt là cơm – gặp nhiều hạn chế. Phần lớn cơm sẽ không được hấp thụ hoàn toàn, thậm chí còn làm ô nhiễm nước nếu không ăn hết.
Cơm (đặc biệt là cơm nguội) có cấu trúc tinh bột đã “retrograded” – tức chuyển đổi cấu trúc khó tiêu sau khi để nguội. Ngay cả con người cũng khó tiêu hóa cơm nguội nếu ăn quá nhiều, thì với cá – đặc biệt là cá nước ngọt có hệ tiêu hóa đơn giản – cơm lại càng trở nên “gánh nặng” hơn là dinh dưỡng.
Nếu nuôi cá rô đồng để thu thịt, khẩu phần ăn cần đảm bảo tỷ lệ protein cao (tối thiểu 30%). Trong khi đó, cơm gần như không chứa protein động vật, lại thiếu vitamin và khoáng chất cần thiết. Cho cá ăn cơm trong thời gian dài sẽ khiến tăng trưởng chậm, kém linh hoạt, dễ bệnh. Nếu nuôi sinh sản, cơm lại càng không nên vì ảnh hưởng chất lượng trứng.
Trong thực tế, có nhiều người đã thử cho cá rô đồng ăn cơm – cả cơm tươi và cơm nguội – với những kết quả khác nhau. Để có câu trả lời chính xác, chúng ta cần phân tích theo từng hình thức thức ăn và mức độ tương thích sinh học của cá rô đồng.
Câu trả lời là có thể ăn, nhưng không nên khuyến khích. Cá rô đồng khi đói có thể ăn cơm tươi, đặc biệt là loại cơm được nấu mềm, trộn kèm với thức ăn khác như cám, bột cá hay dầu cá. Tuy nhiên, hành vi “ăn” không đồng nghĩa với khả năng tiêu hóa và hấp thu tốt.
Nghiên cứu tại Trường ĐH Cần Thơ cho thấy: khi cho cá rô đồng ăn khẩu phần chứa >50% tinh bột (như cơm), tỷ lệ hấp thu dinh dưỡng chỉ đạt 40–45%, thấp hơn nhiều so với thức ăn giàu protein (>80%).
Cơm nguội là dạng được tận dụng nhiều nhất trong hộ gia đình. Nhưng đây cũng là loại nguy hiểm nhất nếu dùng sai cách. Cơm nguội sau khi để lâu sẽ phát triển tinh bột kháng – khó tiêu với cả động vật máu lạnh. Nếu không trộn với các chất kích thích ăn như dầu cá hoặc bột mùi, cá rất dễ bỏ ăn.
Ngoài ra, nếu cơm nguội có dấu hiệu ôi thiu (lên men, chua nhẹ), có thể khiến cá bị rối loạn tiêu hóa, giảm miễn dịch, nhiễm khuẩn đường ruột.
Câu trả lời là có. Các loại cám viên nổi hoặc cám nổi chuyên dùng cho cá nước ngọt được thiết kế với tỷ lệ protein (30–35%), lipid (5–8%), và vitamin khoáng đầy đủ giúp cá tăng trưởng nhanh. Chi phí ban đầu cao hơn nhưng hiệu quả về lâu dài tốt hơn hẳn so với việc tận dụng cơm.
Nếu vì điều kiện kinh tế, người nuôi vẫn muốn tận dụng cơm để nuôi cá rô đồng, các chuyên gia khuyến cáo: không nên cho ăn quá 20% khẩu phần/ngày, và phải:
Để đánh giá hiệu quả và rủi ro, cần xét ở cả hai cấp độ: sinh trưởng của cá và môi trường nuôi.
Tuy nhiên, các ưu điểm này chỉ đúng khi cơm sạch, không ôi thiu, được trộn đều với nguồn dinh dưỡng khác và kiểm soát liều lượng chặt chẽ.
Một số thí nghiệm thực tế cho thấy:
Không phải lúc nào việc cho cá rô đồng ăn cơm cũng gây hại. Trong một số điều kiện cụ thể, đây có thể là lựa chọn chấp nhận được – miễn là được kiểm soát đúng cách. Dưới đây là các tình huống nên – không nên áp dụng, giúp người nuôi quyết định đúng theo mục tiêu chăn nuôi.
|
Mục tiêu nuôi |
Tỷ lệ cơm tối đa |
Gợi ý kết hợp |
|---|---|---|
|
Nuôi lấy thịt thương phẩm |
0–10% |
Cám viên nổi, giun quế |
|
Nuôi mô hình hộ gia đình |
20% |
Trộn bột cá, rau xanh xay nhuyễn |
|
Nuôi sinh sản |
0% |
Bổ sung vitamin, khoáng, gan cá |
Để cá rô đồng phát triển nhanh, khỏe mạnh, kháng bệnh tốt và đạt năng suất cao, người nuôi cần ưu tiên các loại thức ăn vừa phù hợp sinh lý tiêu hóa, vừa đảm bảo dinh dưỡng theo từng giai đoạn.
|
Trọng lượng cá |
Lượng thức ăn khuyến nghị |
Tỉ lệ cơm tối đa |
|---|---|---|
|
< 20g |
8–10% trọng lượng cá/ngày |
0% |
|
20–50g |
5–6% |
≤10% |
|
> 50g |
3–4% |
≤20% nếu trộn đúng |
Cá rô đồng có thể ăn cơm, nhưng chỉ trong điều kiện kiểm soát lượng và trộn bổ sung protein. Thức ăn công nghiệp hoặc mồi sống vẫn là lựa chọn tối ưu để tăng trưởng nhanh, hạn chế bệnh tật. Với nuôi hộ gia đình, cơm có thể dùng xen kẽ, còn nuôi thương phẩm nên ưu tiên cám viên. Hiểu rõ cá rô đồng có ăn cơm không giúp bạn tối ưu dinh dưỡng, giảm rủi ro và nâng cao năng suất ao nuôi.
Không nên. Cơm nguội lâu có thể lên men, sinh vi khuẩn gây bệnh đường ruột và giảm hấp thu dinh dưỡng.
Có. Cơm thiếu protein, nếu ăn nhiều sẽ khiến cá tăng trưởng chậm, hiệu quả thấp hơn so với cám viên hoặc mồi sống.
Trộn cơm với bột cá hoặc cám viên, tỷ lệ cơm ≤20% khẩu phần, cho ăn buổi sáng để giảm dư thừa và ô nhiễm nước.
Có, cá ăn được rau như rau muống xay nhuyễn, nhưng cần trộn với protein động vật để cân bằng dinh dưỡng.
Không. Chỉ dùng xen kẽ hoặc khi bắt buộc; ăn nhiều cơm liên tục dễ dẫn đến suy giảm tăng trưởng, rối loạn tiêu hóa.
Được, nhưng cơm chỉ nên chiếm tối đa 20% khẩu phần, còn lại là cám viên để đảm bảo dinh dưỡng và tốc độ lớn.
